Khi bong bóng dotcom vỡ, tình hình kinh doanh tập trung nhiều vào trái phiếu của BlackRock lại càng phát triển rực rỡ, thu hút các nhà đầu tư tìm kiếm sự ổn định. Điều đó có nghĩa công ty có thể dùng chính cổ phiếu của mình như một loại hình tiền tệ để mua lại các công ty đối thủ, phát triển thông qua mua bán thay vì phải đi gõ cửa từng khách hàng một và cho xây dựng các đội nhóm kinh doanh mới từ con số 0. Lịch sử của lĩnh vực đầu tư chứng kiến không ít thương vụ mua bán - sáp nhập thất bại, nhưng BlackRock đã dùng chính cổ phần của mình để chuyển đổi từ một công ty chỉ tập trung đầu tư vào trái phiếu thành công ty quản lý tài sản lớn nhất thế giới.
Thương vụ đầu tiên diễn ra vào mùa hè năm 2004, khi BlackRock mua lại State Street Research, một quỹ quản lý tài sản sở hữu bởi công ty bảo hiểm MetLife, với giá 375 triệu USD. Nhưng thương vụ mang tính đột phá lại diễn ra một vài năm sau đó.
Năm 2006, Fink biết được rằng CEO mới của Merrill Lynch là Stan O’Neal có ý định bán lại mảng kinh doanh quản lý tài sản của ngân hàng này. Ông sắp xếp một bữa sáng tại 3 Guys, một nhà hàng trong khu vực Upper East Side tại New York. Trong vòng 15 phút, hai người đã thảo luận về lời đề nghị, ký lên thực đơn của nhà hàng để làm tin về một thỏa thuận tạm thời. Cùng với nhau, BlackRock và Merrill Lynch Investment Managers (MLIM) sẽ trở thành một gã khổng lồ với giá trị tài sản mà họ đang quản lý chạm ngưỡng 1.000 tỷ USD.
 |
| Bìa tạp chí Financial Times số ngày 9/10. Ảnh: FT. |
Đội ngũ nhân viên của MLIM có quan điểm trái chiều về thương vụ này. Nhiều người cảm thấy nhẹ nhõm khi trở thành thành viên của một công ty quản lý tài sản năng động và độc lập sau một thời gian dài bị Merrill lãng quên. Nhiều người khác lại cảm thấy không hài lòng về điều mà họ gọi là sự ngạo mạn của BlackRock. Schlosstein là người được chỉ định theo sát cuộc sáp nhập này nhưng chính Kapito lại là nhân vật khiến cho nhiều người có cái nhìn chưa đúng về công ty. Một vài nhân viên cũ của công ty so sánh ông với Mike “Wags” Wagner, một nhân vật nóng tính và trung thành trên chương trình truyền hình Billions.
Nhuệ khí của Fink đã sớm được kiểm tra ngay sau thương vụ sáp nhập với MLIM. Ông ban đầu đã đánh giá thấp những hiểm nguy rình rập từ vấn đề nợ xấu bất động sản bắt đầu nhen nhóm từ đầu năm 2007. Ông chia sẻ với tờ Financial Times rằng thị trường đang phải "chịu rất nhiều áp lực” nhưng không cho rằng sẽ sụp đổ.
Một khoản đầu tư của BlackRock vào dự án Stuyvesant Town-Peter Cooper Village tại New York là một thất bại tủi hổ. Thế nhưng công ty đã làm tốt công tác dự báo về một cuộc khủng hoảng lớn sau đó, điều làm nhiều công ty đầu tư khác không làm được một phần nhờ vào đà tăng trưởng của mảng kinh doanh giải pháp, không dừng lại ở việc cung cấp Aladdin cho khách hàng ngoài.
Công ty tham gia vào lĩnh vực phân tích các trái phiếu cơ cấu từ năm 1994, khi General Electric yêu cầu công ty đánh giá giá trị tài sản sổ sách của Kidder Peabody, một công ty môi giới chứng khoán lớn nhưng lại đang gặp phải rất nhiều khó khăn. Tại thời điểm cuộc khủng hoảng tài chính bùng nổ, bộ phận Giải pháp của công ty đã thực sự trưởng thành với chuyên môn cao trên thị trường.
Mọi người, từ những đối thủ trên Phố Wall cho tới những ngân hàng trung ương nước ngoài, thậm chí là chính phủ Mỹ đã phải tìm tới công ty để nhờ giúp đỡ phân tích những cổ phiếu "độc hại” đã khiến hệ thống chút nữa bị tê liệt.
“Khi chúng tôi làm việc với Kidder Peabody, chúng tôi giống như một chiếc máy chụp X-quang. Còn ở cuộc khủng hoảng kinh tế gần đây nhất, chúng tôi đã trở thành một chiếc máy chụp cộng hưởng từ".
Thương vụ mua lại BGI lại gây ra không ít hoài nghi. Tại San Francisco, nơi BGI đặt trụ sở, các nhân viên của công ty cho rằng BlackRock chỉ là một tập hợp của những giao dịch viên trái phiếu Phố Wall bình thường, những người đã xây dựng nên vị thế hiện tại thông qua việc mua bán và sáp nhập, không dựa trên những sáng chế, mối quan hệ và năng lực - phẩm chất vốn có của BGI. Việc đảm bảo thương vụ sáp nhập lớn nhất trong lịch sử ngành quản lý tài sản không chỉ là một sự kiện để người ta nhắc đến một lần là một nhiệm vụ hết sức khó khăn.
“Điều đó biến chúng tôi thành một công ty toàn cầu thực sự, nhưng cũng là quyết định không được phép sai lầm”, theo Mark Wiedman, người phụ trách quá trình sáp nhập. Ông phải cố gắng kết nối các chiến lược đầu tư chủ động truyền thống của BlackRock với các quỹ chỉ số thụ động của BGI.
Tổng cộng, quá trình sáp nhập phải mất đến 3 năm vô cùng khó khăn để hoàn tất. Những người trong cuộc ước tính có hơn nửa nhân viên của BGI bị sa thải trong khoảng thời gian đó.
“Đó là quá trình áp dụng cực kỳ thành công phương pháp Machiavellian”, theo lời của một cựu nhân viên của BGI. “Fink cần sự trung thành tuyệt đối và ông sẵn sàng chào tạm biệt với bất cứ ai không đáp ứng được điều đó”.
Tuy nhiên, thương vụ mua lại BGI vẫn là một câu chuyện thành công trong ngành quản lý tài sản, vốn chứng kiến số lượng những thương vụ thất bại thậm chí còn nhiều hơn số phân cảnh đâm xe trong loạt phim điện ảnh Fast & Furious. Sức ảnh hưởng của công ty phần lớn đến từ việc BlackRock đã cho đẩy mạnh sự phát triển của các quỹ chỉ số hiện hữu của BGI - các công cụ đầu tư bị động đơn giản theo dõi các chỉ số thị trường như FTSE 100 hoặc S&P 500.
BlackRock đã đóng góp cho lĩnh vực đầu tư như những gì mà Henry Ford đã làm cho ngành công nghiệp xe hơi. Công ty đã xây dựng một dây chuyền các sản phẩm tài chính, cho ra đời nhiều sản phẩm mà các nhà đầu tư có thể sử dụng một cách hiệu quả.
 |
| Larry Fink. Ảnh: New York Times. |
Tháng 6/2014, quỹ ETF iShares chính thức vượt qua con số 1.000 tỷ USD giá trị tài sản. 6 tháng đầu năm 2021, chỉ riêng iShare đã quản lý khối lượng tài sản trị giá hơn 3.000 tỷ USD.
Hiện tại, tỷ suất lợi nhuận của BlackRock thậm chí còn cao hơn cả Apple và Google. Giá trị trên sàn chứng khoán của công ty đang ở mức 126 tỷ USD, lớn hơn Goldman Sachs và tổng giá trị thị trường của các đối thủ TRowe Price, Franklin Templeton, Invesco, Janus Henderson, Schroders và State Street cộng lại.
Tháng 1/2018, nhà đầu tư bất động sản Sam Zell đã có những chia sẻ về nhà sáng lập của BlackRock.
“Tôi không rõ Larry Fink đã được phong thánh hay chưa”, Zell chia sẻ với CNBC, phàn nàn về sự lớn mạnh của các quỹ chỉ số. “Tôi nghĩ rằng liệu Mỹ đã sẵn sàng cho viễn cảnh Vanguard và BlackRock kiểm soát toàn bộ sàn chứng khoán New York, vì đó là điều đang diễn ra”.
Lucian Bebchuk, Đại học Luật Harvard, và Scott Hirst, Đại học Boston, ước tính trong một nghiên cứu vào năm 2019 có tên “Bóng ma của ba gã khổng lồ” rằng tỷ lệ cổ phần trong 500 doanh nghiệp lớn nhất Mỹ nắm giữ bởi 3 doanh nghiệp BlackRock, Vanguard và State Street đã tăng mạnh từ 5% trong năm 1998 lên hơn 20%.
Sức mạnh của họ ngày một lớn hơn. BlackRock, Vanguard và State Street hiện chiếm hơn 25% trong tổng số các lá phiếu tại nhiều doanh nghiệp và con số này được dự báo sẽ tăng lên 41% trong vòng 20 năm tới.
Trên thực tế, gọi ba công ty trên là Big Three là chưa đúng. State Street được xướng tên đó chính là do công ty này đã sáng chế ra loại hình ETF, tuy nhiên quy mô cũng như tốc độ tăng trưởng của họ không thể sánh ngang với BlackRock và Vanguard. Vị thế thống trị của hai công ty và trong đó BlackRock giữ vị trí dẫn đầu đã khiến công ty này trở thành mục tiêu xuyên suốt phổ chính trị.
 |
| Quy mô quản lý vốn của BlackRock qua các năm. Đơn vị: nghìn tỷ USD. |
Hồi đầu năm ngoái, Fink tuyên bố BlackRock sẽ đặt sự bền vững là mục tiêu trung tâm trong các quyết định đầu tư của công ty, khi không nằm ngoài xu hướng quan tâm đến các vấn đề liên quan tới môi trường, xã hội và chính trị (ESG). Nhưng đối với những thành viên cánh tả, lời cam kết của BlackRock không quá đáng tin cậy.
Ngay cả Taril Fancy, cựu giám đốc phát triển bền vững của BlackRock, đã lên tiếng chỉ trích xu hướng ESG chỉ là một "lối nói hoa mỹ mang tính quảng bá”. Fancy cho rằng những nỗ lực như của BlackRock thậm chí còn gây ra nhiều nghi ngại, khi chúng khiến cho nhiều người bị phân tâm khỏi những việc cần làm để đối phó với tình trạng biến đổi khí hậu. Trong khi đó, những người theo phe cánh tả cũng đã lấy công ty ra làm mục tiêu tấn công. Nghị sĩ Marco Rubio gần đây đã đề xuất một bộ luật nhằm ngăn chặn làn sóng đầu tư ESG.
Fink lại cho rằng việc cân nhắc đến các yếu tố ESG là một phương pháp kiểm soát hiệu quả tiền đầu tư của khách hàng, trong bối cảnh cuộc khủng hoảng biến đổi khí hậu đang diễn ra. Ông cũng nói rằng cho dù BlackRock và những đối thủ của công ty sở hữu quy mô tương đối lớn, ngành quản lý tài sản vẫn chưa đạt đến mức độ tập trung như nhiều ngành khác như công nghệ hoặc bán lẻ. Nếu như tồn tại quan điểm rằng quy mô công ty có những tác động không tốt lên quá trình quản lý doanh nghiệp, ông cho rằng có thể giải quyết vấn đề đó bằng cách chia nhỏ công ty thành các định chế nhỏ hơn, sở hữu những nhóm nghiên cứu và kiểm soát riêng.
“Nếu như xã hội tin rằng nó sẽ trở thành một vấn đề lớn, tôi lại cho rằng nó hoàn toàn có thể giải quyết được", Fink cho biết. “Và tôi vẫn có thể cung cấp những công cụ đầu tư minh bạch, thuận tiện với chi phí thấp”.
Đã xuất hiện nhiều lời phàn nàn về sức ảnh hưởng ngày một lớn mạnh của BlackRock.
Có không ít cựu nhân viên chính phủ tới đang làm việc tại BlackRock. Đối với nhiều người đã buông lời chỉ trích, BlackRock là một Goldman Sachs phiên bản mới - ngân hàng đầu tư này từng có sức ảnh hưởng lớn tới nỗi nhiều người gọi họ với cái tên "Government Sachs".
Điều đó có nghĩa sự thống trị của Fink trên đỉnh hệ sinh thái tài chính đang lâm nguy? Thật khó để có thể tìm ra điều gì có thể đạo ngược đà tăng trưởng của BlackRock và những người quen biết với Fink không hề cảm thấy ông đang đi chậm lại. Hiện tại, giấc mơ trở thành Bộ trưởng Tài chính một thời của ông đã phai nhạt, và cho dù mô hình chính trị lưỡng đảng của Washington không ưa thích những ông trùm Phố Wall, Fink vẫn sẽ giữ vai trò lãnh đạo tại BlackRock trong nhiều năm tới.
Khi phát biểu trước các sinh viên Đại học California vào năm 2016, ông tiết lộ rằng thất bại tại First Boston đã ám ảnh ông.
"Tôi tin rằng tôi hiểu được thị trường, nhưng tôi đã sai, vì khi tôi không thể quan sát, thế giới đã thay đổi”.
Thương vụ mua lại BGI đúng thời điểm là dấu hiệu cho thấy ông ấy hiểu được những thay đổi trong lĩnh vực đầu tư tốt hơn phần còn lại. Ông ấy là người cần sự khôn khéo đó hơn bao giờ hết khi mà BlackRock sẽ phải đối mặt với không ít thử thách trong vòng một thập kỷ tới, từ mối quan hệ căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc cho tới biến đổi khí hậu, bên cạnh đó là bức tranh xung đột chính trị xã hội tại Mỹ.
Trong số 8 nhà sáng lập của công ty, chỉ còn Fink, Kapito và Golub vẫn còn ở lại và đảm nhận công tác quản lý điều hành. Nhiều người đặt ra câu hỏi điều gì sẽ xảy ra một khi Fink rời công ty mà ông đã xây dựng nên từ 30 năm về trước?
“Larry dường như biết tường tận về mọi thứ. Dù tôi không thích ông ấy lắm, nhưng ông ấy quả thực là một doanh nhân phi thường, và ông ấy hy sinh rất nhiều vì BlackRock”, theo một cựu lãnh đạo cấp cao của công ty. “Khi ông ấy rời đi, nó giống như khi Sir Alex Ferguson rời Manchester United vậy. Không hề nói quá khi nói hành trình của BlackRock là hành trình của duy nhất một người đàn ông”.
Trọng Đại (Theo FT)